Rosja
Pod koniec XIX wieku powierzchnia Cesarstwa Rosyjskiego osiągnęła swoje maksimum - 22,3 mln km2. Od 1600 roku zwiększyła się o 17mln km2. Od Warszawy i Łodzi na zachodzie po Morze Ochockie, Kamczatkę i Alaskę na wschodzie. Od Oceanu Arktycznego na północy po Kaukaz i góry Afganistanu na południu. Jak z niewielkiego i niewiele znaczącego księstwa moskiewskiego zrodziła się potęga i światowe imperium?
Niektórzy historycy wywodzą Rosję od Kijowa i Rusi Kijowskiej, Nowogrodu, czy Włodzimierza, które są starsze, ale to ‘Moskwa jest korzeniem, ziarnem i nasieniem Państwa Rosyjskiego’. To Księstwo Moskiewskie dało początek drogi do imperium, a nie najpierw łupieżcze wyprawy Wikingów, a następnie założenie własnego państwa z Kijowem jako centrum do dalszych wypraw w rejony Morza Czarnego i Kaspijskiego (IX-X wiek).
Według ‘Powieści minionych lat’ kronikarza Nestora, wareski wojownik (Wiking) Ruryk w 862 roku stojący na czele drużyny zbrojnych zjednoczył północne ludy wschodniosłowiańskie i ugrofińskie tworząc coś na kształt państwa. O jego pochodzeniu i działalności historycy do dziś się spierają. Utarło się jednak przekonanie, że od jego imienia powstała dynastia Rurykowiczów rządząca Rusią Kijowską. Ich pierwszą stolicą był Nowogród Wielki, a od 882 Kijów.
Kolejni władcy zakładali kolejne miasta, handlowali i dokonywali podbojów, m.in. walczyli z Bizancjum i z ludami stepowymi. Ruryk miał syna Igora, ten z kolei syna Światosława, a ten Włodzimierza I Wielkiego, kiedy to Ruś osiągnęła największe rozmiary. Włodzimierz miał 12 synów, pomiędzy których podzielił państwo rozdając im największe miasta z przyległościami. Tak powstał cały szereg księstw zmieniających się terytorialnie na przestrzeni lat w wyniku bratobójczych walk. Były to Księstwa Kijowskie, Nowogrodzkie, Pskowskie, Smoleńskie, Czernichowskie, Perejesławskie, Suzdalskie, Rostowskie, Wołyńskie, Siewierskie i inne, zmieniające swe nazwy z biegiem lat i poprzez podziały. O tych bratobójczych walkach trwających do XIII wieku i do ataku Mongołów można poczytać u radzieckiego historyka B. Rybakowa ‘Pierwsze wieki historii Rusi’, mimo iż porządnie zajeżdża ruską propagandą.
W miarę rozszerzania terenów na południe, w stronę Morza Czarnego i Krymu, Ruś Kijowska, a w zasadzie księstwa utworzone z jej rozpadu, musiały zetknąć się z poważnym problemem jakim były koczownicze ludy stepowe przybywające ze wschodu.
Hunowie, Bułgarzy, Awarowie, Węgrzy, Chazarowie, Połowcy, Pieczyngowie, Mongołowie czy Dżungarzy. Wszystkie te ludy wdzierały się do Europy (poza Dżungarami) wzdłuż północnego wybrzeża Morza Czarnego, poprzez deltę Dniepru i Dunaju i dalej wzdłuż Karpat do Doliny Panońskiej (tak usadowili się w dolinie Węgrzy w początkach X wieku i skąd najeżdżali Bawarię i księstwa niemieckie), ale to Wielki Step był ich domeną, w lasach i na bagnach radzili sobie gorzej. Dopiero Mongołowie zwani Tatarami od początków XIII wieku najeżdżali także północne tereny Europy docierając pod Kraków i na Śląsk (słynna bitwa pod Legnicą w 1241 roku).
Co prawda książę kijowski Światosław w 968 roku rozbił kaganat chazarski na stepie czarnomorskim, a jego następcy odpierali ataki Połowców i Pieczyngów jednak to hordy Mongołów Czyngiz-Chana i następnie Batu-Chana pogrzebały rodzące się państewka.
Jak to w historii bywa na zgliszczach jednego imperium rodzi się nowe.
Nad Wołgą wpadającą do Morza Kaspijskiego jeszcze w początkach IX wieku uformował się kaganat Bułgarów Nadwołżańskich, którzy nie od-koczowali nad Dunaj, i w 922 roku przyjęli islam. Ich stolica stała się granicą chrześcijaństwa z islamem, podobnie jak taką granicę stanowiła północna Hiszpania, czy południowa Italia.
W XI wieku pod Kijów podeszła kolejna fala koczowników - Pieczyngowie. Pokonał ich Jarosław Mądry. Następni byli Połowcy (Kipczacy), którzy walczyli zarówno z Rusią Kijowską jak i z Bułgarami. Po wyczerpujących walkach Ruś musiała wycofać się ze stepowego przyczółka na kilka stuleci, tracąc tym samym kontakty handlowe z południem. Kijów ciągle narażony na najazdy nomadów tracił swoją pozycję na rzecz dalej na północ położonych miast.
Na początku XIII wieku pojawiają się kolejni koczownicy - Mongołowie. Walczą z Połowcami, Bułgarami i Rusinami, podczas gdy książęta ruscy walczą jeszcze i z Bułgarami i między sobą. Kolejne księstwa padały pod naporem mongolskim, miasta grabiono i niszczono, ludzi zabijano i brano w niewolę. W 1240 roku padł Kijów, jedno w największych ówcześnie miast Europy. Z 8 tysięcy domów pozostało około 200 a liczba mieszkańców ponownie osiągnęła poziom 50 tyś dopiero w XIX wieku.
Ruś Kijowska upada a w jej miejsce pojawiają się mniejsze ośrodki, księstewka mające lokalne wpływy i są uzależnione od dominacji mongolskiej. Pojawia się też zagrożenie z zachodu, ze strony Litwy. Mongołowie tymczasem podbijają kolejne tereny i kolejne ludy. Docierają do Polski, Czech, Węgier ale w przeciwieństwie do Bułgarów Nadwołżańskich nie udaje im się ich podporządkować. Ich imperium rozpościera się od wschodnich Karpat i delty Dunaju aż po Półwysep Koreański, od Moskwy i jeziora Bajkał po Bagdad i Kanton.
W XIV wieku imperium mongolskie osiąga swoje apogeum. Zaczynają się walki wewnętrzne, Złota Orda zaczyna się kruszyć i dzielić. Długoletni pokój i rozwój handlu ma się ku końcowi. Na terenie dzisiejszego Uzbekistanu pojawia się jeden z najwybitniejszych wodzów w dziejach świata - Timur Chromy zwany Tamerlanem, który podbija znaczne obszary, najeżdża Indie i walczy z Turkami Osmańskimi w Syrii i Mamelukami w Egipcie. Podbija Iran i Irak, wdziera się do Anatolii i na Kaukaz. Jego armia walczy z głównym przeciwnikiem, Tochtamyszem, chanem Złotej Ordy, który łączy siły z Wielkim Księciem Litewskim Witoldem i w 1399 pokonuje połączone armie w bitwie nad rzeką Worsklą, jednej z największych bitew średniowiecza. (Witold po porażce musi porzucić wielkie plany włączenia całej Rusi od swego księstwa, zdobycia korony królewskiej i utworzenia mocarstwa wschodnioeuropejskiego a także zgodzić się na unię z Polską, której nie był zwolennikiem).
W XIV wieku zaczyna się też kariera Księstwa Moskiewskiego, które było lennikiem Złotej Ordy. W wewnętrznych walkach pomiędzy księstwami, głownie Twerskim, Riazańskim, Nowogrodzkim i Smoleńskim pomagają Mongołowie. Książę Jurij w 1318 roku ożenił się z siostrą chana zapewniając sobie tytuł wielkoksiążęcy i pomoc Mongołów w walkach wewnętrznych co zapoczątkowało kierunek polityczny, który kontynuował jego następca i brat Iwan I zwany Kalitą. Dzięki mongolskim oddziałom i płaceniu daniny Moskwa pokonała rywali i zapewniła pokój i dobrobyt na własnych i podbitych terytoriach. Wnuk Iwana I, książę Dymitr Doński urósł w siłę na tyle, że pozwolił sobie na pierwszy konflikt z Mongołami (Tatarami) i w 1380 doszło do słynnej bitwy na Kulikowym Polu i pierwszego zwycięstwa Rusi nad koczownikami. Wspomniany wcześniej chan Tochtamysz dwa lata później w odwecie spalił Moskwę i księstwo stanęło w ogniu a książęta wrócili do płacenia haraczu.
A dalsze dzieje i podbicie Syberii i innych ziem w kolejnym odcinku.