Słowne rozmyślania o… historyczności Biblii.
Czy Adam i Ewa mieszkali w raju? Czy spotkali tam węża i wdawali się z nim w dyskusje? W którym roku zostali zmuszeni do jego opuszczenia? Czy Abraham żył 175 lat? Czy Mojżesz wychował się na królewskim dworze w Egipcie, czy napisał Torę?
Czy Dawid i Salomon władali ogromnym królestwem?
Abraham podobno żył w 18-17 stulecie p. n. e. Mieszkał w Babilońskim mieście Ur (dzisiejszy Irak). Stamtąd wyruszył do Kanaanu, gdzie stawia kilka ołtarzy dla swojego boga, jedzie do Egiptu i wraca do Palestyny gdzie umiera w wieku 175 lat.
Jego syn Izaak płodzi Jakuba. Ten ma 12 synów, z których powstaje 12 plemion Izraela.
Pewnego roku wybucha klęska głodu i Izraelici muszą opuścić Kanaan. Udają się do Egiptu gdzie znajdują się pełne spichlerze. Faraon jednak oczekuje zapłaty i zmusza Izraelitów do pracy.
W tym momencie pojawia się Mojżesz, podrzutek na dworze faraona. Tworzy nową religię i wyprowadza swój lud z ‘domu niewoli’.
“Około sześciuset tysięcy mężów pieszo” wyrusza wraz z Mojżeszem. Jahwe rozdziela wody Morza Czerwonego i otwiera w ten sposób przejście na Półwysep Synaj. Tam Bóg osobiście (“palcem Bożym”) wypisuje w kamieniu dziesięć przykazań i daje je swojemu słudze, który umieszcza je w Arce Przymierza. Jednak Mojżesz wkrótce, zobaczył jak jego lud tańczy wokół złotego cielca.
Następcą Mojżesza zostaje Jozue. Trzeba przestać się tułać po pustyni i znaleźć dom, odzyskać Palestynę. Prowadzi więc liczne podboje z pomocą Jahve, który dostarcza trąby kruszące mury, zsyła ‘deszcz kamieni’, a nawet zatrzymuje słońce.
Tak podaje Biblia. A jakie są fakty?
Abraham w 18 stuleciu p.n.e. jeździł na wielbłądach podczas gdy jako zwierząt jucznych zaczęto używać po roku 1000 p.n.e.
Składał ofiary bogu Jahve - który był bogiem piorunów, pogody i wraz z Aszerą, boginią płodności stanowili parę. Na pustynnych obszarach Bliskiego Wschodu deszcz był rzadkością, ludzie modlili się o niego, a jeśli nie spadł mogli umrzeć z głodu.
Jak twierdzi Israel Finkelstein w swojej książce ‘Nie było trąb jerychońskich’: Nie było żadnego wyjścia plemion żydowskich z Egiptu.
Teksty z Mari mówią o istnieniu Hebrajczyków ale nie potwierdzają wersji biblijnej. Stella Merenptaha z 1207 r. p.n.e. dotyczy wyprawy tego faraona do Syrii i podaje, że Izrael został zniszczony a jego nasienie nie istnieje i jest to pierwsza wzmianka o Izraelu w źródłach egipskich. W Biblii o tym nie ma nic.
Co więcej faraon nie pozwoliłby grupie zbiegów urządzać sobie rajdów przez pustynie i podbijanie terytoriów pod jego panowaniem jakiejś grupce zbuntowanych niewolników.
Teren Kanaanu należał ówcześnie do Egiptu, jego źródła nie odnotowały żadnego podboju tych ziem w tym okresie, nie ma również śladów archeologicznych. Masowe groby pochodzą z okresu wypraw asyryjskich.
I Kanaanejczycy i Hebrajczycy byli pochodzenia semickiego i wyznawali tych samych bogów. Hebrajczycy dopiero później odeszli od tradycji kanaanejskiej i stąd walki z nimi w Biblii.
Jerycho w momencie izraelskiego podboju było niewielką osadą, nie posiadało nawet murów miejskich, które mogłyby runąć. Brak dowodów na takie, bądź co bądź, istotne wydarzenia.
Mojżesz nie mógł napisać Tory… no chyba, że znał przyszłość bo opisuje w niej wydarzenia po swojej śmierci.
Dodatkowo w jakim języku ją napisał skoro pismo ‘hebrajskie’ - najstarsze inskrypcje pisma paleohebrajskiego pochodzą najwcześniej 400 lat po śmierci Mojżesza. Jak do tej pory nie odnaleziono Tory napisanej pismem demotycznym lub hieratycznym, używanym wówczas w Egipcie.
Za autorstwem Tory stoi prawdopodobnie kilku autorów, jedni opisywali boga Jahve, inni boga El lub Elohim, a jeśli wierzyć przekładom słowo Elohim oznacza liczbę mnogą czyli więcej niż jednego Boga.
Teoria autorstwa nadwornego pisarza króla Dawida żyjącego około 950 roku p.n.e. również nie wytrzymuje próby. W Księdze Wyjścia żydzi płacą metalowymi pieniędzmi, podczas gdy pierwsze monety wynaleziono w Azji Mniejszej w VII w. p.n.e.
Fakty są takie, że około roku 1200 p.n.e. pasterskie ludy koczownicze przenikały z pustyni na górzyste tereny na Zachodnim Brzegu Jordanu i tam się osiedlały. Odbywało się to mozolnie i pokojowo a nie jako blitzkrieg.
Ogólnie wśród naukowców ścierają się trzy obozy odnośnie datowania powstania Tory, czyli Pięcioksięgu. Tradycjonaliści datują ją na 1000r. p.n.e. Umiarkowani - ok 600r. p.n.e. Minimaliści - po 330 r.p.n.e. a są i tacy co uważają, że jej przeróbki powstawały ok 50 r. n.e.
Pustynie, kamieniste i trudno dostępne góry, mało urodzajne ziemie, kilka oaz i niewielki pasek żyznych gleb nad rzeką Jordan, ewentualnie nad jeziorem Genezaret to centrum wielkiego imperium króla Dawida, czy Salomona.
Po wielkich imperiach zwykle zostają jakieś ślady. Po imperium Dawida i Salomona nie ma nic. Zresztą tak ‘wielkie’ imperium nie upadłoby pod zbrojną inwazją Asyryjczyków, których potęga zaczynała rosnąć od VIII wieku p.n.e., co więcej, Asyryjczycy nie odważyliby się go zaatakować widząc taką potęgę i bogactwo jak opisuje to Biblia. Raczej woleliby się z nimi przyjaźnić, zawierać jakieś mariaże. Ale źródła milczą. Jest za to podbój, i to dość szybki.
W 732 r.p.n.e. król Tiglatpilesar III zaatakował Palestynę docierając z wojskiem do Morza Śródziemnego wcielając po drodze liczne królestwa i państewka, w tym malutki Izrael a cały rejon stał się prowincją Samaria. 13 500 Izraelitów zmuszono do opuszczenia ojczyzny.
Ocalała jednak druga część podzielonego państwa Salomona - Judea (lub Juda) (Izrael był tym pierwszym), wciśnięta między dwie potęgi - Asyrię i Egipt. Podobno to właśnie wtedy narodziła się nowa religia mająca dodać otuchy mieszkańców na przetrwanie.
“Projekt Jahwe” miał zostać zapoczątkowany przez króla Jozjasza (639-609 rok p.n.e.). Biblia wysławia go jako człowieka, który nastał po to, żeby wyeliminować ślady obcych kultów i poprzez ścisłe przestrzeganie praw boskich doprowadzić naród izraelski do zbawienia.
W 600 r.p.n.e. w świątyni w Jerozolimie stał posąg boga piorunów Jahwe.
Judea straciła niepodległość ok roku 587 p.n.e. na rzecz Babilonii i słynnego króla Nabuchodonozora, który postanowił zaatakować Egipt. Oblężenie Jerozolimy trwało 18 miesięcy po czym nastąpiła tradycyjna niewola pokonanych, podobno ok 15 tyś Żydów przesiedlono do Babilonii gdzie powstała ich kolonia.
Tam to właśnie miał powstać ‘mit ziemi obiecanej’ - właśnie dlatego, że ją utracili. Na ich koncepcję boga oddziaływały na obczyźnie nowe, pochodzące z Persji impulsy. Duchowy przewodnik Persów Zaratustra głosił doktrynę, w której występują anioły i która bazuje na przeciwieństwie dobra i zła.
No i takie to moje słowne rozmyślania… Później może porozmyślam słownie nad czasami późniejszymi, bliższymi roku 0.
Mario Liverani ‘Nie tylko Biblia. Historia starożytnego Izraela’
Israel Finkelstein ‘Nie było trąb jerychońskich’